9 Mars 2008 - OKB: Shqiperia, 80% ilegale

OKB: Shqiperia, 80% ilegale

Raporti voluminoz për ekstralegalitetin u zbatua në tetor 2006-dhjetor 2007, me një buxhet prej 1.716.453 dollarë amerikanë, financuar nga qeveria shqiptare dhe zyra e PNUD-it, angazhoi edhe Institutin për Liri dhe Demokraci në Peru, që udhëhiqet nga i famshmi Hernando de Soto.
Një raport i financuar nga OKB-ja dhe qeveria Shqiptare, për të evidentuar bizneset dhe ndërtimet joligjore në Shqipëri, ka bërë një skanim të ekonomisë shqiptare, duke nxjerrë shifra të frikshme të sipërmarrjeve dhe pronës joligjore. Raporti voluminoz me të dhënat e mbledhura në periudhën tetor 2006-dhjetor 2007, i financuar nga qeveria shqiptare dhe PNUD, tregon se “kapitali i vdekur” në vend, pra ekonomia joligjore llogaritet në 18.5 miliardë USD. Këtu bëjnë pjesë 78 për qind e ndërtimeve dhe 93 për qind e sipërmarrjeve. Përveç konstatimit në terren, duke mbledhur të dhëna të detajuara për ndërtimet dhe bizneset, si dhe shanset e tyre për t’u formalizuar, raporti jep një panoramë të zymtë të së ardhmes së vendit më të varfër të Evropës.

Raporti final është dorëzuar në selinë e qeverisë shqiptare dhe në Zyrën e PNUD-it, në Tiranë. Kopje të tij do të kenë edhe OJF-të që kanë kontribuar për fazën e diagnostikimit të ekstralegalitetit në Shqipëri. “Shekulli” ka arritur të sigurojë pikat më të nxehta të raportit voluminoz, konkluzionet, pse Shqipëria do të mbetet në bisht të shumë vendeve të tjera dhe se sa do të jetë kostoja për vendin nga gabimet e qeverisë aktuale të Shqipërisë.

Projekti i zbatuar në periudhën tetor 2006-dhjetor 2007, me një buxhet prej 1.716.453 dollarë amerikanë, financuar nga qeveria shqiptare dhe zyra e PNUD-it, angazhoi edhe Institutin për Liri dhe Demokraci në Peru, që udhëhiqet nga i famshmi Hernando de Soto.

Objektivi kryesor i projektit ishte i thjeshtë: evidentimi i ekstralegalitetit në Shqipëri dhe në një fazë tjetër vënia nën rregullat e shtetit ligjor dhe të ekonomisë së tregut. Kjo do të përfshijë formalizimin e ndërtimeve dhe të bizneseve, duke i futur ato në një sistem të unifikuar kombëtar, ku do të kishte prona dhe biznese të legalizuara.

Projekti do të përfshinte individë dhe grupe shoqërore të margjinalizuara të sektorit informal, duke i bërë ato pjesë të tregut formal dhe ekonomisë moderne.

Përfitimet janë të mëdha, sepse lufta ndaj ekstralegalitetit në Shqipëri është parë si një komponent esencial i Shqipërisë në integrimin evropian, duke nxjerrë nga harta e varfërisë dhe e disavantazhit grupet shoqërore, duke i bërë ata lojtarë potencialë në ekonominë e tregut. Sipas ambicieve të OKB-së, kthimi në shinat e shtetit ligjor të ndërtimeve dhe bizneseve, do të ndihmonte edhe përpjekjet e qeverive shqiptare për të arritur reduktimin e varfërisë, siç parasheh programi për Sfidat e Mijëvjeçarit në vitin 2015. Puna diagnostikuese u bë në bashkëpunim të ngushtë me qeverinë shqiptare dhe Institutin për Liri dhe Demokraci në Peru, si dhe me pjesëmarrjen e përfaqësuesve të shoqërisë civile. Nga ana tjetër, programi do të kishte edhe vëmendjen dhe ndihmën e donatorëve siç janë Banka Botërore dhe OSBE-ja. Por projekti do të kishte edhe ndihmën e partnerëve të tjerë kombëtarë dhe ndërkombëtarë, që do të asistojnë dhe financojnë hapat e tjerë, sipas marrëveshjeve me qeverinë shqiptare.

Por a do të ketë hapa të tjerë? Çfarë fati do të ketë raporti final i Hernando de Sotos? A do të ketë hapa të tjerë pas raportit, që bën vetëm diagnozën e ekstralegalitetit në Shqipëri, apo ai do të mbetet deri në këtë fazë?

Paraprakisht është spekuluar se De Soto nuk do të vijë në Shqipërisë për të bërë hapin tjetër të projektit dhe mendohet se kjo është parathënie, se lëmshin antiligjor të ekonomisë shqiptare, ku rolin kryesor e ka qeveria aktuale, e paaftë për të futur formalitetin, duke zbatuar shtetin ligjor, nuk mund ta zgjidhë as mjeshtri i informalitetit, De Soto.

Vrojtimi 10 mujor në terren, çfarë konstatoi ekipi shqiptaro-peruan

Shqiptarët, ilegalë dhe të izoluar nga ekonomia e tregut

Një ekip specialistësh pranë Këshillit të Ministrave – gjashtë persona nga Instituti për Liri dhe Demokraci (ILD) në Peru dhe nëntë nga Shqipëria – analizuan informalitetin, ndërtimet pa leje në vend, ndërsa njëherësh vlerësuan në institucionet ekzistuese ligjore për të parë se si plotësojnë ata nevojat e qytetarëve, dhe si mund të përmirësohen ato. Faza e parë e programit të Luftës kundër Informalitetit konsiston në një “diagnozë” të këtij sektori në vend. Kjo duhet të ndiqet nga hartimi i kuadrit të pasurive të patundshme dhe rregullave të legalizimit të biznesit, që do të standardizojë dhe modernizojë ekonominë informale të tregut në Shqipëri. Aktivitetet aktuale lidhen me fazën diagnostikuese të iniciativës së Qeverisë, financuar nga zyra e PNUD-it në Shqipëri.

Në Janar 2007, ekipi i paraqiti Qeverisë planin e punës së fazës diagnostikuese dhe mbajtën mbledhjen e parë këshillimore për donatorët, duke punuar në zona ku ka ndërtime pa leje si në ato lidhur me menaxhimin e tokës, dhe të drejtat e pronës. Donatorë ishin Banka Botërore, Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSCE), Agjencia Suedeze për Zhvillim (SIDA), Instituti i Shoqërisë së Hapur (SOROS), dhe Qeveritë e Norvegjisë, Spanjës dhe Austrisë. Gjatë diagnozës, që zgjati rreth një vit, ekipi i informalitetit bëri punë kërkimore për mënyrën se si funksionojnë apo jo ekonomitë informale dhe legale (me apo pa ndërtime pa leje), dhe u fokusua në gjetjen e zgjidhjeve të problemeve që ndeshin Shqiptarët në përballjen e tyre me sistemin.

Sipas ILD, në vendet më të zhvilluara dhe në tranzicion sistemet ekzistuese ligjore prodhojnë përjashtim, duke neglizhuar të njohin modele që krijohen për shkak të ligjeve joefikase, kostove të larta të transaksioneve ose burokracive të panevojshme. Si rezultat, pjesa më e madhe e popullsisë mbetet e izoluar nga të mirat që sjell ekonomia e tregut, duke e thelluar hendekun e varfërisë.

Sipas ILD, qytetarë të zakonshëm – shumica të varfër – ka shumë mundësi të mbeten pronarë tokash dhe sipërmarrës të margjinalizuar, për aq kohë sa ata nuk janë në gjendje të ushtrojnë të drejtat e tyre mbi pronat që janë të pastra, efikase dhe aq të qëndrueshme, sa t’i lejojnë asetet e tyre të jenë të dobishme. Sipërmarrësit kanë gjithashtu nevojë të jenë në gjendje të rrisin kapitalin, të ndajnë biznesin dhe asetet personale, dhe të kenë mbrojtje ligjore. Një sistem i njëjtë lejon individët dhe biznesin të kontraktojnë, të ofrojnë, blejnë, të fitojnë kredi dhe zgjidhin konfliktet. Një analizë më e hollësishme e kuadrit ligjor shqiptar mund të nxjerrë probleme dhe deficite që prekin më shumë shtresat e lëna mënjanë të shoqërisë shqiptare, dhe gjithë vendin në tërësi.

Kapitali i vdekur në Shqipëri

Shumica e shqiptarëve po mbahen jashtë ekonomisë legale. 78 për qind e pronave po mbahen në mënyrë jashtëligjore dhe vetëm 22 për qind janë legale.

93 për qind e sipërmarrjeve operojnë në ekstralegalitet dhe vetëm 7 për qind janë ligjore.

Vlera e asteve ekstralegale në Shqipëri është rreth 18.5 miliardë dollarë amerikanë.

--Kjo vlerë është 2.5 herë më e madhe se totali i vlerës valutore që kanë sjellë emigrantët shqiptarë në vendin e tyre në vitet 1993-2005.

--5 herë më e madhe se asistenca për zhvillim dhe ndihma e huaj në vitet 1993-2005.

--Është 11 herë më e madhe se shuma e investimeve të huaja direkte në harkun kohor të viteve 1993-2005.

box

Përkufizimet e ekstralegalitetit në Shqipëri

1.Ndërtimet janë:

a.Toka të zëna që janë shkëputur në mënyrë legale

b.Ndërtimi është bërë pa lejen e autoriteteve

c.Prona e zënë nuk është regjistruar sipas ligjit

d.Ligji ndalon pronarët e ndërtimit që të shesin, japin me qira etj.

Asetet e biznesit që:

a.Nuk janë përfshirë ose regjistruar legalisht

b.Janë jashtë të dhënave të tatim-taksave

c.Nuk kanë të gjitha licencat dhe lejet e posaçme sipas ligjit

Berisha retushoi raportin e prezantuar më 15 qershor 2007 në selinë e Kombeve të Bashkuara

“Bomba” në OKB: Shqipëria, 90 për qind “ekstralegale”

Më 15 qershor 2007, kryeministri Sali Berisha, i shoqëruar edhe nga administratori i PNUD-it në OKB, Kemal Dervish dhe drejtori i ILD-së, De Soto, mori pjesë në prezantimin e raportit për Ekstralegalitetin në Shqipëri, hartuar nga Institutit për Liri dhe Demokraci, pranë Organizatës së Kombeve të Bashkuara në Nju-Jork.

Zyra e shtypit e qeverisë e dha lajmin me tone rozë, duke njoftuar se: “Në raportin e Institutit për Liri dhe Demokraci thuhet se Shqipëria ka shënuar arritje të dukshme gjatë tranzicionit drejt ekonomisë së tregut, dhe sot bën pjesë në grupin e vendeve me të ardhura mesatare. Në raport thuhet se vlera totale e aseteve ekstraligjore në Shqipëri arrin në shifra marramendëse. Kjo vlerë është disa herë më e lartë se totali i rezervave kombëtare, disa herë me e larte, sesa asistenca dhe ndihma e huaj zyrtare dhënë Shqipërisë gjatë tranzicionit postkomunist. Në dokument theksohet se Shqipëria duhet të aktivizojë reforma që ngjallin këtë "kapital të vdekur." Në raportin e ILD vlerësohen nismat e qeverisë shqiptare për të luftuar korrupsionin, informalitetin,përmirësimin e klimës së biznesit. Drejtori i Institutit për Liri dhe Demokraci pranë OKB-së, Hernando De Soto, tha se Shqipëria trashëgoi një sistem ligjor që le shteg për kaos, abuzim dhe korrupsion dhe se sfida e qeverisë shqiptare është zhdukja e burokracive që i kanë bërë ryshfetet të volitshme nga ana sociale”. (shih www.km.gov.al).

Një përshkrim tjetër për këtë takim të rëndësishëm gjendet te faqja zyrtare e Institutit për Liri dhe Demokraci (www.ild.pe).“Rreth 80-90 për qind e pronave dhe bizneseve në Shqipëria janë “ekstralegale” -jashtë ekonomisë formale- sipas rezultateve paraprake të diagnozës së mbështetur nga zyra e PNUD-it në Tiranë. Këto të dhëna, sipas gjetjeve paraprake të ekipit kërkimor, tregojnë se shumë njerëz në Shqipëri operojnë jashtë sistemit formal ligjor. Kjo do të thotë se ata nuk mund të bëjnë kontrata, drejtojnë biznesin e tyre në rrethin shoqëror, apo familjar, ose të blejnë sigurime për ta mbrojtur nga rreziqet. Ekipi kërkimor me 35 shqiptarë dhe peruanë, u ngarkua me kërkime për gjashtë muaj.“Kryeministri Berisha e ka bërë luftën kundërekstralegalitetit një prioritet për zhvillimin ekonomik, por gjithashtu edhe për të ndërtuar demokracinë. Sepse, nëse aty është ekstralegaliteti, demokracia nuk mund të funksionojë realisht”, shprehej administratori i PNUD-it, Kemal Dervish.

Kush është Hernando de Soto dhe ILD

Hernando de Soto ( lindur më 1941) është një ekonomist peruan i njohur për punën e tij në ekonominë informale dhe rëndësinë e të drejtave të pronës.

Ai është president i Institutit për Liri dhe Demokraci, me qendër në Lima (Peru).

Në vitet 1988-1995, ai dhe ILD ishin përgjegjës për qindra iniciativa, ligje dhe rregulla, të cilat ndryshuan sistemin ekonomik të Perusë.

Në veçanti ILD hartoi reformën administrative të sistemit të pronave në Peru, e cila u dha tituj pronësie në shumë se 1.2 milionë familjeve dhe ndihmoi 380 mijë firma që operonin në tregun e zi, që të hynin në ekonominë formale. Ai ka bërë programe të ngjashme në Salvador, Haiti, Tanzani, Egjipt, Afrikë e Jugut, në shtete të ish-BRSS-së etj.

Revista prestigjioze “Time” e zgjodhi De Soton, si njërin prej pesë inovatorëve të shekullit, në një numër special të majit 1999 kushtuar Liderëve të Mijëvjeçarit të ri, ndërsa e përfshiu atë mes 100 njerëzve më me influencë të botës në 2004.

Ish-presidentët Regan, Klinton dhe presidenti Bush e kanë çmuar punën e tij, ashtu si dhe shumë figura të tjera në botë.

Nesër do të lexoni:

Dështimet e qeverisë për të formalizuar asetet ekstralegale. Legalizimi, “patatja e nxehtë” e qeverisë, e cila do të japë tapitë, por jo statusin ligjor të pronës. Sa do t’u kushtojë shqiptarëve në rrugën drejt BE-së ekonomia ilegale. Kostot që duhen për të hyrë dhe operuar në ekonominë ligjore. Rezultatet në zonën pilot nga Rruga e Durrësit te Unaza e Vogël dhe bulevardi “Dëshmorët e Kombit” për ndërtimet e Tiranës, një njollë që nuk mund të legalizohet.